वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशनच्या मते दरवर्षी ५०लाखांहून अधिक माणसे तंबाखूशी संबंधित असलेल्या आजारांमुळे मृत्यूमुखी पडतात. फुकण्याने तुमच्या आरोग्यावर परिणाम होतो; शारीरिक तसेच मानसिक आरोग्यावर परिणाम होतो. तुमची भूक मरते, वजन कमी होतं, हृदयरोग, कॅन्सरसारखे आजार होतात.
जनमानसातही धूम्रपान हे तुमच्या प्रतिमेला काळिमा फासण्यास कारणीभूत ठरते. पूर्वी सगळेच हिरो, व्हिलन, चित्रपटातली इतर पात्रं ही ऑनस्क्रीन स्मोकिंग करताना दिसायची. अजुनही दिसतात, पण तरी प्रमाण बरंच कमी आहे असं म्हणायला हरकत नाही. तेव्हाची परिस्थिती ठाऊक नाही, पण निदान आता तरी, एखादा माणूस फुकतो म्हटल्यावर तोपर्यंत त्या माणसाबद्दल मनामध्ये असणा-या आदरात नॉन-स्मोकर्सच्या मनात कमी-अधिक प्रमाणात घट होते. माणसाच्या तोडांला सिगरेटचा नाहीतर/आणि मिंटचा वास येतो, त्याचे ओठ काळे पडतात, तो सतत खोकत राहतो. त्याची बोटं काळी-निळी पडतात, इ. या सगळ्या कारणांमुळे त्या व्यक्तीच्या जवळ जाणेदेखील बरेच नॉनस्मोकर्स शक्यतो टाळतात. सार्वजनिक ठिकाणी खुलेआम स्मोकिंग करण्यावर निर्बंध घातल्याने ही स्मोकिंग करणारी मंडळी एका विशिष्ट ठिकाणी एकत्र स्मोकिंग करत उभी असताना दिसतात. (विशेषतः) कॉलेजमध्ये एखाद्या 'स्टायलीश आणि कूल' ग्रूपमधल्या एखाद्या मुलाला आपण त्याची सिगरेट पेटवून दिल्याने त्या ग्रूपमध्ये एन्ट्री मिळण्याची, किंवा निदान त्यांच्याशी ओळख होण्याची 'संधी' आपल्यासाठी निर्माण झालीये, ही भावनाही याच अड्ड्यांवर बळावते. या किंवा अशाप्रकारे लोकांना 'स्मोकिंग बडीज' मिळतात. पण या ग्रूप्सबद्दल जर जनमानसात वाईट मतं प्रचलित असतील (उदा. वाया गेलेली मंडळी) तर अशा माणसांबरोबर फुकताना दिसलो गेल्याने काही लोक आपल्याबद्दलही तेच मत बनवतात हे सगळ्यांच्या लक्षात येतं असं नाही. याचे पडसाद त्या व्यक्तीच्या वैयक्तिक आयुष्यात उठू शकतात, उठतात.
सध्या धूम्रपानविरोधी जनजागृतीचं प्रमाण वाढत चाल्लंय. सरकारसुद्धा चांगल्या आणि सूचक जाहिराती दाखवून धूम्रपानविरोधी जनजागृती करतंय. न्यूजपेपरात धूम्रपानाच्या दूष्परिणामांसबंधी विविध संशोधनांची, बातम्यांची, अनुभवांची माहिती छापून येत असते. स्मोकिंगवर काही नाटक-सिनेमातूनही भाष्य केलं जातं. स्मोकिंग वाईट हा संदेश स्मोकिंगला तीव्र विरोध करणारे सामान्य लोकसुद्धा आपापल्या परीने समाजात पसरवत असतात. एवढं सगळं असूनही, अजुनही, व्यसनाच्या वाटेवर नेऊन सोडणारा तो सिगरेटचा पहिला 'झुरका' घ्यायला नॉनस्मोकर्स प्रवृत्त का होतात???
यामागे बरीच कारणं आहेत.
संगतका असर
स्मोकिंगची सवय लागण्यामागचं हे एक मोठ्ठं कारण असू शकतं. साधारणतः टीनेजर्स, कॉलेजमधली मुलं, या वयात त्यांच्या शरीरात, मनावर, विचारांत घडणा-या सर्व बदलांमुळे 'आपली परिस्थिती समजून घेण्याची शक्यता' जास्त वाटणा-या समवयीन मुलांमध्ये मिसळतात. मानसिक आधारासाठी कुटुंब आणि शिक्षकांपेक्षा मित्रांवर जास्त विसंबून राहतात. इथेच जर एखादा स्मोकिंगच्या आहारी गेलेला 'सच्चा' मित्र गवसला, तर कल्याण झालंच म्हणून समजा. प्रत्येक व्यक्तीची स्वतःवर नियंत्रण ठेवण्याचीदेखील सीमा असते. ती सीमा ओलांडली, की मित्राच्या हातातली सिगरेट, 'बघू रे जरा आज मी ट्राय करून बघतो' असं म्हणून आपल्या हातात येते आणि सवयीचा श्रीगणेशा होतो.
कुतूहल
कुतूहल हे सोबतीच्या लोकांच्या सवयी बघून किंवा असंच रस्त्यात येता-जाताना, सिनेमात बघताना, पालक 'असं नाही करायचं' म्हणतात म्हणून निर्माण होऊ शकतं. काही लोकांना डेअरींग करायची सुद्धा हौस असते. डेअरिंग किंवा कुतूहल म्हणून घेतलेला हा झुरका आवडतो आणि सवय लागते.
मित्रप्राप्ती
वर सांगितल्याप्रमाणे स्मोकिंग बडीज मिळण्याच्या आशेने ही सवय लागू शकते.
पालकांचं अनुकरण
फुकणा-या पालकांच्या मुलांना स्मोकिंगची सवय लागण्याची शक्यता न फुकणा-या पालकांच्या मुलांच्या तुलनेत खूप जास्त
असते. पालकांचं बघून मुलं शिकतात आणि जर लहानपणापासून मुलांनी पालकांना फुकताना पाहिलं असेल, तर थोडं मोठं झाल्यावर मुलंसुद्धा चोरीछुपे (प्रसंगी ब्रॉडमाइन्डेड पालकांसमवेत) झुरके मारताना दिसून येतात.
या टेन्डन्सीचं एकच उदाहरण देतो, एकदा एका फॅमिली रेस्टॉरंट मध्ये बसलो होतो. आई-बाप-मुलगा-मुलगी असं कुटुंब होतं. बापाने जेवणाबरोबर दारू मागवली आणि आपली अख्खी फॅमिली बोलण्यात गुंतलीये हे बघून तो ७-८ वर्षांचा लहान मुलगा बापाचा दारूचा ग्लास जवळ घेऊन हळूच प्यायला गेला. तेवढ्यात नशिबाने सगळ्यांचं त्याकडे लक्ष गेलं, पण हे नशीब त्यांना कितीसं काळ साथ देईल कोणास ठाऊक!
चुकीची माहिती
सिगरेटमुळे किक बसते, आपण जागरूक राहतो, ताण-तणाव कमी होतो, मस्त वाटतं, इ. लोकांचे अनुभव, तसंच 'अरे हल्ली फ्लेवर्ड आणि लाईट सिगरेट्स मिळतात, त्यात तंबाखू नसतो. त्या सेफ असतात त्यात काही नसतं.' किंवा 'अरे हा ब्रँड तितकासा डेंजरस नसतो. घे बिनधास्त याने काही होणार नाही' असं सांगणारी मंडळी दिमतीला आली, की आपल्या कुतूहलाला, सुप्त वासनेला वाव द्यायची आयतीच संधी लोकांना मिळते.
मानसिक संतुलनावर उपाय आणि मिडिया
सिगरेटचा ड्रगसारखा वापर तणाव, डिप्रेशन, भिती, यासारख्या मानसिक विकारांवर उपाय म्हणून मोठ्या प्रमाणावर केला जातो. आणि हल्ली फॅशन, हिरोईनसारख्या किंवा 'द लास्ट लेअर' सारख्या चित्रपटांतून 'माणूस डिप्रेस झाला की स्मोकिंग करायला लागतो' हे त्याची अधोगती होते हे सूचकपणे दाखवण्याच्या उद्देशाने दर्शवलं जातं आणि नेमका त्याचा उलटा परिणाम होऊन डिप्रेशन वर उपाय म्हणून लोक सिगरेटच्या आहारी जातात.
ही सवय वाईट आहे हे मनापासून जाणवल्यानंतरही ती सुटता सुटत नाही... का? याचं कारण एका मित्राला विचारलं असता तो म्हणाला, 'माझ्या शरीराला स्मोकिंगची सवय झालेली आहे आता. मी जरा जरी फ्रस्टेट झालो, इरिटेट झालो, की लगेच फुकायची तल्लफ येते. नाही फुकायचं म्हटलं तर डोक्यात कळ येते, घसा कोरडा पडतो, आणि त्रास व्हायला लागतो. त्यामुळे सवय ही एकदा ठरवलं आणि सुटली असं होत नाही, हळू हळू सोडावी लागते.' - यात किती तथ्य आहे माहिती नाही, पण शेवटी एकेकाचं स्वतःवर किती नियंत्रण आहे त्यावरच शेवटी सगळं काही अवलंबून असतं.
असं मानलं जातं की प्रत्यक्ष स्मोकिंग केल्यापेक्षा सेकंड हँड स्मोकिंगने म्हणजेच पॅसिव्ह स्मोकिंगने माणसाला जास्त त्रास होतो. यात भरपूर तथ्य आहे. सत्य घटना सांगतो. एक गृहस्थ चेनस्मोकर होता. त्याचं लव्ह मॅरेज झालं. नवरा फुकायला बाहेर गेला तर दारू पिऊन घरी येतो, आणि काही केल्या स्मोकिंगला आवर घालता येईना म्हणून 'तुम्ही घरीच बसून फुकत जा' असं बायको म्हणाली. लग्नानंतर अवघ्या तीन वर्षांत ती लंग कॅन्सरनं मेली. मेडिकल रिपोर्टमध्ये तिच्या बरगड्यांची अक्षरशः राख झाल्याचं आढळून आलं.
स्वतःचा विचार जास्त करणारे, आणि स्वतःआधी दुस-यांचा विचार करणारी मंडळी असतात. हे प्रकार अर्थात स्मोकर्समध्ये सुद्धा आढळून येतात. पहिल्या प्रकारात मोडणा-यांना त्यांच्या स्वतःच्या आरोग्यावरील परिणामांची आणि दुस-या प्रकारात मोडणा-यांना त्यांच्या आप्तेष्टांच्या आरोग्यावरील परिणामांची योग्य जाणीव करून देत राहण्याखेरीज सध्यातरी आपल्याकडे दुसरा पर्याय नाही. कारण स्मोकिंग विरोधी अधिक कायदे आणि त्यांची अंमलबजावणी होण्यास किती कालावधी लागेल आणि तोवर किती जण या स्मोकिंगचे बळी पडतील काही कल्पना नाही.
शेवटी एवढंच म्हणेन, की फुकण्याची सवय वाईट असते, फुकणारी समस्त मंडळी नाही. कारण ही सवय तुम्हा-आम्हा कोणालाही जडू शकते. तेव्हा या सवयीत अडकलेल्यांची परिस्थिती समजून घेऊन त्यांना त्यातून बाहेर पडण्यात मदत करणे हे सर्वांच्याच हिताचे होईल. आणि कोणास ठाऊक त्यामुळे आपल्याला 'नो-मोअर-स्मोकिंग बडीज'ही मिळतील.
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा